| تاراج علم (Plagiarism) و تبعات منفی آن در اخلاقیات دانشگاهی (۱) مقدمه یکی از اصلی ترین کارکردهای هر دانشگاهی تولید و ترویج دانش اصیل و صحیح برای استفاده در بخش های مختلف جامعه از جمله صنعت، خدمات و سایر بخش های ذینفع می باشد. از این روست که می توان مساله اخلاق دانشگاهی را از این منظر نیز مورد بررسی قرار داد. چرا که دانشی که از این دو ویژگی اصیل و صحیح برخوردار نباشد به نوعی منجر به ترویج نوعی بی اخلاقی دانشگاهی می شود. بنابراین یکی از کدهای اخلاقی به ویژه در قالب اخلاق حرفه ای دانشگاهی در سطح دانشگاه های جهان مربوط به کدهای مرتبط با اخلاق در پژوهش و به ویژه اخلاق در نگارش متون علمی می باشد. با توجه به اهمیت این موضوع امروزه بحث اخلاق در پژوهش بسیار مورد توجه دانشگاهیان قرار گرفته است و زمینه های پژوهشی مستقلی نیز در این زمینه ایجاد شده است. به عنوان نمونه در کشور ما چندین مجله علمی-پژوهشی با عناوینی چون اخلاق در علوم و فناوری، اخلاق و تاریخ پزشکی، اخلاق پزشکی، اخلاق و فرهنگ در پرستاری و مامایی، اخلاق زیستی، آموزش و اخلاق در پرستاری، و .... منتشر می شوند که یکی از موضوعات مورد توجه در این مجلات برقراری زمینه لازم برای اخلاق مدار بودن پژوهش ها می باشد. البته لازم به ذکر است که اگر انجام اخلاقی پژوهش از اهمیت بسیار برخوردار می باشد اهمیت نگارش و انتشار اخلاقی آن نیز کمتر از انجام آن نخواهد بود. چه بسیار پژوهش های اصیل و نابی که با توجه به عدم آشنایی نویسنده یا نویسندگان با اخلاق نگارش از چرخۀ نشر علمی به دور افتاده اند و چه بسا انتشاراتی که پس از انتشار به این شکل، موجبات رسوایی نویسنده دانشگاهی را فراهم آورده اند و این رسوایی علاوه بر خود نویسنده دامنگیر دانشگاه محل تدیس یا تحصیل و یا کشور وی نیز شده است. اصلی ترین مساله ای که در بحث نگارش اخلاقی پژوهش های دانشگاهی مورد توجه است نگارش مسئولانه و متعهدانه می باشد و در غیر اینصورت شاهد بروز پدیده ای به نام تاراج علم خواهیم بود که تعبیری فارسی از عبارت Plagiarism می باشد. پدیده ای که به صورت سونامی وار مدارس ابتدایی، راهنمایی، دبیرستان ها و حتی سطوح تحصیلات تکمیلی دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی را در نوردیده است. چیزی که به گونه ای ساده از ان تعبیر به کات و پیست یا کپی پیست می شود. با توجه به شیوع و ضرورت مقابله با این پدیده که می تواند آن را بازنمونی از بی اخلاقی پژوهشی یک شخص دانشگاهی تعبیر نمود در این مجال سعی خواهیم کرد به برخی مفاهیم مهم در این زمینه و راهبردهای مقابله با آن اشاره ای داشته باشیم. برخی آمارها در خصوص شیوع تاراج علم در سطح ایران و جهان تنها پژوهش معنی داری که صورت نظام مند در خصوص متون ارسال ایرانیان انجام شده پژوهش انجام شده توسط اموس (۲۰۱۴) می باشد. وی پژوهش خود را بر اساس آمار اکتسابی از پایگاه پابمد در خصوص مقالات انتشار یافته در حوزه زیست پزشکی در دوره زمانی ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۲ و رترکت‌شده انجام داده است. نتیجه پژوهش وی نشان داد که از نظر میزان رترکت ایالات متحده امریکا با ۱۹۹ مقاله رتکرکت شده در صدر قرار دارد و بعد از ان کشور چین با ۱۴۳مقاله رترکت شده در رتبه دوم قرار می گیرد. جالب آنکه دلیل رتکرت شدن ۵/۸ درصد مقالات رتکرت شده امریکایی تاراج علم و ۱/۱۳ درصد انها انتشار مجدد انها می باشد. حال انکه دلیل رتکرت شدن ۸/۱۶ درصد مقالات چینی تاراج علم و ۴/۲۹ درصد انها انتشار مجدد انها می باشد. ایران از نظر تعداد مقالات رتکرت شده با ۱۴ مقاله رتکرت شده در جایگاه یازدهم دنیا قرار گرفته است. بررسی بیشتر این پژوهش نشانگر آن است که دلیل رترکت شدن ۹/۴۲ درصد مقالات با نویسندگان ایرانی بروز تاراج علم بوده است. ایران از این نظر بعد از کشورهایی چون ایتالیا (۷/۶۶ درصد)، ترکیه (۵/۶۱) و در کنار کشور تونس رتبه سوم جهان را به خود اختصاص داده است. ۴/۲۱ درصد مقالات نیز به علت انتشار مجدد رتکرت شده اند. جالب انکه نتیجه پژوهش فنگ و همکاران (۲۰۱۲) نشان داده است که اصلی ترین علل رتکرت شدن مقالات عبارتند از تقلب یا مشکوک به تقلب(۴۳.۴ درصد)؛ انتشار مجدد (۱۴.۲ درصد)، و تاراج علم (۹.۸ درصد) علی رغم اهمیت فزایندۀ این بحث تاکنون پژوهش میدانی معتبری در خصوص میزان شیوع این پدیده در میان دانش اموزان، و دانشجویان و دانشگاهیان در سطح ایران انجام نشده است با این وجود بررسی های انجام شده در کشورهای غربی که تاکید بیشتری بر این مساله دارند نشان از عمومیت این پدیده در محیط های آموزشی و پژوهشی دارد. به عنوان نمونه دونالد مکیب از دانشگاه راتگرز آمریکا این پدیده را در در میان ۲۴ هزار دانش آموز در ۷۰ دبیرستان آمریکایی مورد بررسی قرار داد. نتیجه این پژوهش نشانگر آن بود که ۵۸ درصد دانش آموزان در انجام تکالیف درسی و تحقیقی خود مرتکب نوعی تاراج یا سرقت علمی می‌شوند. این محقق آمریکایی میزان شیوع این پدیده را در میان ۶۳۷۰۰ دانشجوی مقطع کارشناسی و ۹۲۵۰ دانشجوی تحصیلات تکمیلی نیز مورد بررسی قرار داد. نتایج این بررسی نیز نشانگر آن بود که ۳۶ درصد دانشجویان کارشناسی و ۲۴ درصد دانشجویان تحصیلات تکمیلی منابع اینترنتی را بدون ارجاع لازم و رعایت نکات خاص نگارش علمی در نگارش کارها و تکالیف کلاسی خود مورد استفاده قرار می دهند. همچنین ۳۸ درصد دانشجویان کارشناسی و ۲۵ درصد دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی دچار نوعی تاراج علمی از منابع منتشر شده چاپی-نوشتاری می شوند. نتایج همین پژوهش حاکی از آن است که ۱۴ درصد دانشجویان کارشناسی و ۷ درصد دانشجویان تحصیلات تکمیلی داده های پژوهش خود را دستکاری می کنند. ۷ درصد دانشجویان کارشناسی و ۴ درصد دانشجویان تحصیلات تکمیلی کلمه به کلمه یک کار پژوهشی دیگر را بدون استناد مورد استفاده قرار می دهند. ۷ درصد دانشجویان کارشناسی و ۳ درصد دانشجویان تحصیلات تکمیلی کارهای پژوهشی دیگران را به نام خود به دانشگاه و استاد تحویل می دهند. ۳ درصد دانشجویان کارشناسی و ۲ درصد دانشجویان تحصیلات تکمیلی کار کلاسی و تحقیقی خود را از سایت های فروش این نوع کارها که به اصطلاح paper Mill شناخته می شوند خریداری می کنند . البته لازم به ذکر است که این امارها به این معنی نیست که گذشتگان از این نوع خطاها مبرا بودند بلکه امروزه به مدد فناوری های نوین امروزی است که کشف این نوع سرقت ها سهولت یافته است. هم اکنون کل کشورهای جهان و مجامع دانشگاهی با این مباحث درگیر هستند و از انها به عنوان آفت های پژوهش یاد می شود . (ادامه دارد). Amos, K. A. (۲۰۱۴). The ethics of scholarly publishing: exploring differences in plagiarism and duplicate publication across nations. J Med Libr Assoc. Apr ۲۰۱۴; ۱۰۲(۲): ۸۷–۹۱ . Retracted *استادیار گروه علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه تبریز |  |
↧
تاراج علم (1)
↧